شورای همکاری خلیج فارس در آستانه فروپاشی | از غیبت قطر تا «ایران هراسی»

خبرگزاری رسا ـ گروه بین‌الملل: نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در حالی برگزار می‌شود که عربستان، امارات، بحرین و مصر از اواسط ۲۰۱۷ روابط‌شان را با قطر قطع کرده و این کشور را تحریم کرده‌اند.

چندی قبل قطر اعلام کرد که «عبداللطیف الزیانی» دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس دعوتنامه ملک سلمان از قطر برای شرکت در نشست ریاض را به «سلطان المریخی» وزیر مشاور در امور خارجه قطر تقدیم کرده است.

این دعوت به اذعان برخی مقامات چهار کشور به عمق اختلافات با قطر صورت گرفت همچنانکه «خالد بن احمد آل خلیفه» وزیر خارجه بحرین در مصاحبه با روزنامه سعودی «الشرق الأوسط» اذعان کرد که اختلافات ما با قطر عمیق است.

روزنامه‌ الشرق قطر که نزدیک به دولت این کشور است نیز اعلام کرد که تمیم بن حمد در رأس هیات قطری در نشست سران شورای همکاری خلیج فارس حاضر نخواهد شد.

عُمان نیز اعلام کرد که «فهد بن محمود آل سعید» معاون نخست‌وزیر در امور شورای وزیران، فردا یکشنبه به عنوان نماینده سلطان قابوس برای شرکت در سی‌و نهمین نشست شورای همکاری خلیج‌فارس، به ریاض می‌رود

حضور پیدا نکردن امیر قطر و شاه عمان در حالی است که عبداللطیف الزیانی دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس  دو روز قبل از برگزاری نشست این شورا در عربستان رسما اعلام کرد که ایران یکی از محورهای اصلی گفتگوها در این نشست خواهد بود. علاوه بر این، شرکت نکردن امیر قطر و شاه عمان در سایه بحرانی است که عربستان به خاطر پرونده جمال خاشقچی با آن مواجه شده است. 

امیر قطر اخیرا اعلام کره بود که ادامه بحران کشورش ثابت کرد که شورای همکاری خلیج فارس فروپاشیده است. تصمیم قطر برای خروج از سازمان اوپک نیز یکی از مسائلی است که عربستان را به برای برگزاری نشست در ریاض و دعوت از امیر قطر به رغم اختلافات بزرگ و روزافزون با دوحه مجبور کند.

نشست برای جبران شکست
مشارکت نکردن امیر قطر و شاه عمان در نشست شورای همکاری خلیج فارس آن هم در عربستان به عنوان برادر بزرگتر کشورهای عضو این شورا در حالی صورت می گیرد که دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس، جمهوری اسلامی ایران را یکی از محورهای اصلی گفتگوها اعلام کرده است. مشارکت نکردن آن دو ضربه ای بزرگ به اجماع ادعا شده اعضای این شورا درباره مقابله با ایران است. در واقع اقدامات صورت گرفته این شورا علیه ایران و همپیمانان مانند حزب الله و سوریه با شکست مواجه شده است و برخی از اعضای این شورا نیز به این نتیجه رسیده اند که مقابله با ایران نه تنها تاکنون نتوانسته راه به جایی ببرد، بلکه موجب شده است تا شکاف روزافزون میان کشورهای شورای همکاری نیز به وجود آید. همین مسئله موجب شده است تا با وجود قطع روابط میان بحرین و عربستان با ایران، چهار کشور دیگر عضو شورای همکاری حاضر نشوند که ارتباط دیپلماتیک خود با ایران قطع کنند به طوری که امیر قطر رسما اعلام کرد که خودش شخصا تقویت روابط با ایران را پیگیری می کند.

سرشکن کردن باج به ترامپ از سوی عربستان
نشست شورای همکاری در عربستان در حالی صورت می گیرد که این کشور به خاطر کشته شدن جمال خاشقچی با بحران بزرگی مواجه شده است. کشورهای غربی و در راس آنها آمریکا در صددند تا پرونده جمال خاشقچی که عربستان را این وزها در محافل بین المللی منزوی کرده است، به اهرم فشاری برای باج گرفتن از ثروتمندترین کشور عربی قرار تبدیل کنند.

کسری بودجه بی سابقه در عربستان در کنار هزینه های هنگفتی که جنگ یمن متحمل آل سعود کرد، موجب شد تا ریاض برای باج دادن به غربی ها دست به دامن اعضای شورای همکاری شود و از طریق برگزاری نشست در ریاض چنین وانمود کند که بحران جمال خاشقچی یک مسئله مشترک میان اعضای این شوراست و راهکار برون رفت از این بحران مربوط به همه اعضای آن است.

شورای همکاری و تظاهر به همگرایی عربی میان اعضای شش گانه
برگزاری نشست شورای همکاری در ریاض بعد از آن صورت می گیرد که قطر به عنوان یکی از اعضای شش گانه شورای همکاری خلیج فارس، اخیرا اعلام کرد که  ادامه محاصر این کشور به این معناست که این شورا فروپاشیده است. سخنان امیر قطر مبنی بر فروپاشی شورای همکاری در سایه تشکیل کمیته مشترک میان عربستان و امارات بدور از 4 عضو دیگر شورا و مشارکت مصر با سه عضو این شورا یعنی بحرین، امارات و عربستان برای محاصره قطر ایراد شده بود.

عربستان،امارات، بحرین و مصر در ژوئن سال گذشته روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود با قطر را به اتهام حمایت دوحه از تروریسم قطع کردند و این کشور را تحت محاصره قرار دادند و در مقابل قطر نیز این اتهام را رد کرد و گفت که این کشورها به دنبال مصادره حاکمیت ملی قطر هستند.

عربستان در صدد است تا بر نتایج معکوس محاصره قطر یعنی نزدیک شدن هر چه بیشتر قطر به ایران و با ثبات ماندن اقتصاد قطر و اذعان ولیعهد سعودی به این ثبات از طریق نسشت شورای همکاری  سرپوش بگذارد.

تصمیم قطر برای خروج از سازمان اوپک بعد از 57 سال به منظور تمرکز روی صادرات گاز نیز ضربه دیگری به عربستان به عنوان اصلی ترین عضو این سازمان به شمار می رود و این امر باعث شده است که دیپلمات ها و تحلیلگران پیش بینی کنند که نشست ریاض به احتمال زیاد هیچ فرصتی برای حل اختلاف بین کشورهای عرب شورای همکاری در آینده نزدیک را به همراه نخواهد داشت.

افول زعامت عربستان برای رهبری شورای همکاری
عربستان سعودی طی سال های اخیر شورای همکاری خلیج فارس را به احتکار مواضع شخصی و سیاست های منطقه ای خود قرار داده است ولی نه تنها نتوانست از عهده مدیریت این شورا بیاید، بلکه باعت اختلاف در آن نیز شده است و نتوانست رهبری این شورا را بدست بگیرد و اینک موجبات فروپاشی این شورا را نیز فراهم کرده است.

امیر کویت در نشست شورای همکاری در ریاض تصریح کرد که سیاست های اعضای این شورا موجب تهدید خطرناکی برای آنها شده است و منافع آنها را به خطر انداخته است و ادامه اختلافات موجود خطرناکترین چالشی است که پیش روی این شوراست.

امیر کویت با اشاره به مذاکرات صلح در سوئد، جنگ یمن را تهدید مستقیم علیه اعضای شورای همکاری عنوان کرد و خواستار پایان دادن به آن از طریق گفتگو شد.

انتقادهای امیر کویت به سیاست های شکست خورده عربستان در منطقه اشاره دارد که به طول انجامیدن اختلافات در شورای همکاری و جنگ در یمن نتیجه شکست عربستان در رهبری این شوراست. در واقع عربستان نه تنها از عهده حل بحران های داخلی خود برنیامده است، بلکه اعضای دیگر شورا را نیز دچار بحران کرده است.

رسیدن اختلافات داخلی شورا به نفت  
قطر تهدید کرد که می خواهد از سازمان اوپک خارج شود. خروج این کشور از اوپک تا حدودی جنبه روانی دارد. این کار باعث می شود که ثمربخشی کارتل نفت آن هم از سوی عربستان بزرگترین تولد کننده نفت جهان زیر سوال رود. علاوه بر بحران قطر، روابط بین عربستان و کویت نیز به علت اختلاف درخصوص دو حوزه نفتی مشترک در مرز دو کشور تیره شده است، زیرا مذاکرات آنها در ماه سپتامبر گذشته به نتیجه نرسید.

به عقیده کارشناسان و تحلیلگران، نشست  شورای همکاری درسایه اختلاف های بین اعضای آن و تشدید بحران قطر نتایج ملموسی به همراه نخواهد داشت و صرفا به صدور بیانیه ای خلاصه خواهد شد.

به هرحال اعضای شورای همکاری خلیج فارس که از 1981 میلادی با هدف همگرایی عربی در حوزه جنوبی خلیج فارس تشکیل شد، در نشست امسال خود تلاش دارد، به توافقاتی در ارتباط با موضوعات مهمی مانند ایران، فلسطین، یمن و سوریه دست یابد و این درحالی است که قتل خاشقجی نیز بر فضای اجلاس سایه انداخته است.  

در ارتباط با آینده این شورا نیز نظرات مختلفی وجود دارد که از تندترین این نظرات یعنی فروپاشی شورا تا خوشبینانه ترین آن یعنی حل مشکلات اعضا در همین نشست است، اما به نظر می رسد ، آمریکایی ها این شورا را حفظ خواهند کرد، حتی اگر در کما باشد.

  
بیانیه پایانی برای افزایش اختلافات داخلی
احمد الرمیحی» مدیر دفتر اطلاع رسانی وزارت امور خارجه قطر، طرح نشدن بحران خلیج فارس در شورای همکاری از جمله محاصره قطر و راه برون رفت از آن در این بیانیه را محکوم کرد.

اعتراض الرمیحی، نخستین واکنش قطری ها به کنفرانس مطبوعاتی «عادل الجبیر» پس از قرائت بیانیه پایانی سی و نهمین نشست شورای همکاری خلیج فارس در ریاض است.

مدیر دفتر اطلاع رسانی وزارت امورخارجه قطر خطاب به کشورهای تحریم کننده کشورش از جمله عربستان، امارات و بحرین، گفت: شما دارید به چه کسی می خندید؟ این سطحی نگری و کنار گذاشتن مشکلات حقیقی که شورای همکاری از آن رنج می برد، کافی است.

وی در واکنش به کنفرانس مطبوعاتی وزیر امور خارجه عربستان نیز گفت: کنفرانس مطبوعاتی ناتوان الجبیر پایان یافت و وی تلاش کرد، موضوعی را که نتوانسته بود در بیانیه پایانی به کرسی بشاند، بیان کند.

گرچه دو دستگی میان سعودی، امارات و بحرین از یک سو و کویت و عمان از دیگر سو برخورد با مسائلی چون روابط با ایران در کنار رویکرد جدید قطر، در عمل موجودیتی به نام شورای همکاری خلیج فارس را مدت ها از کار انداخته است، اما اصرار مقامات سعودی بر وجود دشمنی مشترک به نام ایران -چنانکه در نطق ابتدائی نشست امروز توسط ملک سلمان صورت پذیرفت- به نظر آخرین تلاش هایی است که از ناحیه سعودی برای نجات این شورا صورت می پذیرد. بر این اساس به نظر می رسد چنانچه اصرار بر ادامه حیات این شورا باشد از این پس نام شورای عدم همکاری خلیج فارس بیش از هر چیز زیبنده معرفی آن باشد.